Bidprentjes,
ook 'doodsantjes' genoemd, naar het Latijnse woord ‘Sanctus’ wat heilig(e) betekent, zijn ontstaan in de Nederlanden van de 17de eeuw. We kennen ze als gedrukte prentjes die als nagedachtenis aan de overledene tijdens de lijkdienst aan de offergangers uitgedeeld worden. Men kent streken waar het bidprentje uitgedeeld werd vóór de begrafenis en dus ook dienst deed als overlijdensbericht met aankondiging van dag en uur van de uitvaart. Meer recentelijk worden bidprentjes ook via de post als bedanking verstuurd.
Het is een uitsluitend Rooms-katholiek gebruik om bidprentjes bij een overlijden uit te reiken. Het oudst gekende, een handgeschreven exemplaar, dateert van 1668 en is te vinden in een uitgebreide verzameling te Amsterdam. Omstreeks 1730 werden de eerste bidprentjes gedrukt. De bidprentjes van de 18de en de 19de eeuw werden versierd met veel christelijke symbolen. Ook de zwarte rouwband, die ook op oude doodsbrieven te vinden is, heeft lang stand gehouden. De laatste decennia is er geen plaats meer voor de zwarte rouwrand, en de uitgebreide christelijke symboliek is meestal gereduceerd tot een eenvoudig kruisje. Ook het heiligenprentje aan de voorzijde verdwijnt en wordt vervangen door bijvoorbeeld idyllische landschappen, en de laatste tijd vooral door een foto van de overledene.
Vroeger kon niet iedereen zich permitteren om een bidprentje te laten drukken. Doopkaartjes en huwelijks-aankondigingen zijn ook maar algemeen geworden in de laatste 60 jaar. Via de hoge burgerij, dan de kleine burgerij vond het prentje zijn weg naar alle klassen van de samenleving.
Sommigen noemen het zinloos, anderen respectloos, soms ook luguber, … maar voor ingewijden is het verzamelen van bidprentjes een onuitputtelijke en rijke bron van alles wat met het verleden te maken heeft.
Er zijn talrijke motieven om bidprentjes te verzamelen: familiegeschiedenis, opmaken van een stamboom, geschiedenis van een stad of dorp, evolutie van de drukkunst, poëzie, overvloedig iconografisch materiaal zoals lythoprotretten, uniformen, klederdracht, …
|